Gökbilimciler birinci sefer, birtakım üstün kütleli kara deliklerin yüksek güçlü parçacıkların jetlerini uzaya nasıl fırlattığını gözlemlediler. Biz de bu yazımızda bu husustan bahsediyoruz.
Kaynak: https://www.sciencenews.org/article/b…
Fizik alanında bir birinci yaşanmış oldu.
Gökbilimcilere nazaran, bu türlü bir blazarın (süper kütleli kara delik ile ilişkili yoğun bir kuasar) jeti boyunca yayılan şok dalgaları, kaçan parçacıkları neredeyse ışık suratına çıkaran manyetik alanları büküyor. Bu cins bir çok ivmeyi incelemek, öbür hiçbir biçimde incelenemeyecek temel fizik sorularını araştırmaya yardımcı olabilir.
Blazarlar, Dünya’ya yüksek güçlü parçacıklar fırlatan ve onları milyonlarca hatta milyarlarca ışık yılı uzaklıktan parlak noktalar olarak gösteren etkin kara deliklerdir.
Gökbilimciler, jetlerin çok suratlarının ve sıkı sütunlu ışınlarının karadeliklerin etrafındaki manyetik alanların biçimiyle bir ilgisi olduğunu biliyorlardı, fakat detaylar meçhuldü.
Aralık 2021’de yörüngeye fırlatılan Imaging X-Ray Polarimetry Explorer (IXPE) uydusu bu keşfin yapılmasına yardımcı oldu.
Bu sondanın misyonu, X-ışını polarizasyonunu ve X-ışını ışığının uzayda seyahat ederken nasıl yönlendirildiğini ölçmek. Polarize radyo dalgalarının ve optik ışığın evvelki blazar müşahedeleri, hızlandırıldıktan günler ila yıllar sonra jetlerin modüllerini incelerken, polarize X-ışınları bir blazarın faal çekirdeğini görebiliyor.
Finlandiya’daki Turku Üniversitesi’nden astrofizikçi Yannis Liodakis, “X-ışınları ile, gerçekten parçacık ivmesinin kalbine bakıyorsunuz” diyor.
Mart 2022’de IPXE, Dünya’dan yaklaşık 450 milyon ışıkyılı uzaklıkta bulunan Markarian 501 isimli bilhassa parlak bir blazar’ı gözlemledi. Liodakis ve meslektaşlarının, manyetik alanların Markarian 501’in jetini nasıl hızlandırabileceği konusunda iki ana fikri vardı. Parçacıklar manyetik alan çizgilerinin kırıldığı, yine formlandığı ve yakınlardaki öteki çizgilerle bağlandığı manyetik ‘yeniden bağlanma’ ile güçlendirilebilirdi. Birebir süreç Güneş üzerindeki plazmayı hızlandırmaktadır. Şayet jetleri hızlandıran şey bu olsaydı, ışığın polarizasyonu radyo dalgalarından X-ışınlarına kadar tüm dalga uzunluklarında jet boyunca tıpkı olmalıydı.
Diğer bir seçenek de jet ile parçacıklar fırlatan bir şok dalgasıdır.
Şokun olduğu yerde, manyetik alanlar birdenbire türbülanslıdan nizamlı bir biçim alır. Bu durum, bir hortumdan çıkan su basıncı üzere etrafa süratle uzaklaşan parçacıklar gönderebilir. Parçacıklar şok bölgesini terk ederken, bu bölge tekrar türbülanslı bir hal alıyor olmalıdır. Hızlanmadan bir şok sorumluysa, öbür teleskoplarla ölçüldüğü üzere kısa dalga uzunluklu X-ışınları, daha uzun dalga uzunluklu optik ve radyo ışığından daha polarize olmalıdır.
Liodakis, araştırmacıların tam olarak gördüğü şeyin bu olduğunu söylüyor. “Net bir sonuç aldık” diyor ve şok dalgası açıklamasını destekliyor.
Miami’deki Florida Uluslararası Üniversitesi’nden astrofizikçi James Webb, parçacıkların nasıl aktığının detaylarını anlamak için hâlâ yapılacak işler olduğunu söylüyor. Örneğin, bahsedilen şoku neyin ürettiği aşikâr değil. Lakin Webb, ‘Bu doğru yönde atılmış bir adım. Yeni bir pencere açıp konuya taze bir şekilde bakmak gibi ve şimdi daha önce görmediğimiz şeyleri görüyoruz. Bu çok heyecan verici’ diyor.
Siz bu husus hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarda buluşalım!
